Verklaring van de Rechten: Burke en tolerantie

Zowel de ‘Verklaring van de rechten van de mens en de burger’ als de Franse Revolutie werden door veel mensen buiten Frankrijk gesteund of bekritiseerd. Een van de bekendste tegenstanders van de revolutie was de Iers-Engelse filosoof en politicus Edmund Burke. Hij schreef een uitgebreid verdrag met de titel Reflections on the Revolution in France (Bespiegelingen over de revolutie in Frankrijk), en publiceerde dat kort na het uitbreken van de revolutie in 1790. Daarin bekritiseerde hij de Verklaring en de gevolgen van de Franse Revolutie. Hij beschuldigde de revolutionairen ervan radicalen te zijn die geen matigheid (soberheid) kenden. Hij stelde ook dat hun uiteindelijke doel de afschaffing van het christendom was, en hij verzette zich sterk tegen de inbeslagname (confiscatie) van kerkgebouwen en andere eigendommen. Ten slotte beschuldigde hij de revolutionairen ervan dat ze een valse opvatting van tolerantie hadden, die geen respect heeft voor wat men tolereert. Burke schreef: “We horen deze nieuwe leraren voortdurend opscheppen over hun geest van tolerantie. Het heeft niet veel zin om alle meningen te tolereren als je geen van hen hoog inschat. Gelijke verwaarlozing is geen onpartijdige vriendelijkheid”.

De Verklaring van de rechten van de mens en de burger (1789) is een kort document dat is opgesteld door de Franse algemene vergadering. Die vergadering was een bijeenkomst, die de burgers van Frankrijk vertegenwoordigde. Ze werd in 1789 opgericht als een nieuwe instelling, als reactie op een grote constitutionele (grondwettelijke) crisis in Frankrijk. Vanwege ernstige financiële en economische problemen had de Franse koning de traditionele volksvertegenwoordiging, de zogenaamde Staten-Generaal, bijeengeroepen. In de Staten-Generaal kwamen de vertegenwoordigers van de adel, de kerk en van de 'derde stand' - de meerderheid van de bevolking - als drie afzonderlijke groepen bijeen. De derde stand weigerde apart te vergaderen. Dit leidde tot de oprichting van de Nationale Vergadering. De rechten die in de verklaring worden opgesomd, vormen een breuk met het politieke en juridische systeem van Frankrijk. Voor het eerst waren de rechten van de mens niet gebonden aan bepaalde sociale groepen. Alle mensen die burger waren, hadden nu recht op deze rechten. De verklaring bevestigt rechten op verschillende gebieden, waaronder religie. Ze beschermt verschillende religieuze opvattingen en maakt plaats voor gelijke rechten voor niet-katholieken, zoals joden en protestanten.

16de eeuw

Europa, Frankrijk

Verklaring van de rechten van de mens

Burke, E and Pocock, J. (ed.) Reflections on the Revolution in France, Indianapolis, 1987

Christophe Schellekens